Afschaffen kan niet

Vlaams minister van Financiën en Begroting Matthias Diependaele weet dat én plaatst ook zelf vraagtekens bij die erfbelastingen. “Zeker bij die in rechte lijn naar de kinderen of tussen echtgenoten.” Maar van afschaffen, zoals dat al in verschillende andere Europese landen – Oostenrijk, Portugal, Zweden, Cyprus, Estland,… – gebeurde, is voorlopig geen sprake. Al wijt de minister dat veeleer aan niet kunnen, dan aan niet willen. “Vlaanderen heeft jammer genoeg maar beperkte fiscale bevoegdheden. Mocht de pot van onze fiscale inkomsten groter zijn, dan zouden we ten gronde kunnen kijken of we die erfbelasting kunnen loslaten of sterker verminderen. Maar nu zijn onze fiscale middelen beperkt én maken net die erfbelastingen er best wel een substantieel deel van uit. Het gaat om 22 procent van de Vlaamse gewestbelastingen.” Anders gezegd: er is geen geld om ze te laten schieten. Al benadrukt Diependaele wel dat er de voorbije jaren werk gemaakt is van lagere tarieven. “Sinds we in 2015 met Vlaanderen de bevoegdheden hebben overgenomen van het federale niveau, is het hoogste tarief voor de volledige zijlijn – broers, zussen of anderen – substantieel verlaagd. Dat ligt nu op 55 procent, terwijl het in andere gewesten op 80 procent ligt. De erfenis voor vrienden wordt op 1 juli voordeliger, en de erfbelasting voor nalatenschappen aan goede doelen wordt dan ook op 0 procent gezet. En naast de vrijstelling van de gezinswoning voor de langstlevende, is er intussen ook een vrijstelling tot 50.000 euro voor roerende zaken voor de langstlevende partner. Die aanpassingen zie je ook wel in de totale som van erfrechten. Eind 2018 kwam de laatste aanpassing, in 2019 lagen de totale inningen toch al 120 miljoen euro lager.”

De achterpoortjes

Maar zelfs met die 120 miljoen minder, blijft het natuurlijk nog steeds 1,3 miljard euro die betaald werd. Al zou dat bedrag nog veel hoger kunnen zijn, mocht er niet zoiets bestaan als ‘de achterpoortjes’. Want die 138.850 euro die dé Vlaming nalaat, is heus niet gelijk aan alles wat die écht bezat. Vaak is een deel al bij leven geschonken aan de erfgenamen, omdat dat in bepaalde gevallen fiscaal véél interessanter is. Elk jaar wordt er dan ook meer en meer gebruikgemaakt van die tactiek. “In Vlaanderen waren er vorig jaar 23.665 schenkingen”, zegt notaris Willems. “2,9 procent meer dan in 2019. Nog maar eens. Het merendeel – 16.885 – waren onroerende schenkingen. Vastgoed, dus.”

Professor fiscaal recht Michel Maus (VUB )stelt zich wel vragen bij die achterpoortjes. Hij meent dat die beter “dichtgetimmerd” zouden worden in plaats van de erfbelasting af te schaffen. “Waarom zijn die achterpoortjes er gekomen en waarom stimuleert de overheid die zelfs? Om sneller aan geld te komen. Anders moet er gewacht worden tot een overlijden voor er geïnd kan worden op dat vermogen. Bij schenkingen gaat dat sneller. En op zich is dat idee niet fout, maar wel het feit dat het zorgt voor ongelijkheid. Er zijn vandaag danig veel achterdeuren dat je perfect aan die successierechten kan ontsnappen, alleen moet je weten hoe dat moet gebeuren. En wie kan dat? Zij die genoeg geld hebben om zich te laten omringen door wie er verstand van heeft. Zij die vermogensplanners in dienst hebben. Jan Modaal heeft die niet en betaalt dus vaak de volle pot. Eerlijk is dat niet. Daarom: timmer die achterpoortjes dicht en zo zul je in staat zijn om de tarieven van de erfbelasting ook fors te verlagen. Want als er geen achterpoortjes meer zijn, worden er automatisch grotere vermogens nagelaten, is de pot groter en hoef je niet zo zwaar te belasten om eenzelfde bedrag binnen te halen. Dan hoef je mensen als het ware niet meer half te onteigenen wanneer ze een huis erven.”

“We sluiten wel degelijk achterpoortjes, het duolegaat was bijvoorbeeld een fiscaal geïnspireerde constructie”, reageert Diependaele. “Ik ben dan ook de hevigste voorstander ervan om die achterpoortjes te sluiten. Stelselmatig maken we daar werk van. Iedereen die graag hoog van de toren blaast in het publieke debat, is meer dan welkom om zijn of haar voorstellen te komen toelichten op mijn kabinet. Maar wie denkt dat het in een handomdraai gaat, kent het domein niet. Het is niet iets waar je van vandaag op morgen zaken aan verandert.”