In een recente uitspraak heeft het Hof van Cassatie grenzen gesteld aan de onderzoeksbevoegdheden van de fiscus tijdens een controle van de privéwoning van een belastingplichtige.
In principe heeft de fiscus het recht om de privéwoning van een belastingplichtige te betreden, op voorwaarde dat ze machtiging verkrijgt van de politierechter. Deze fiscale visitatie kan plaatsvinden tussen vijf uur ’s morgens en negen uur ’s avonds. Voor sommige mensen kan dit een onaangename, om niet te zeggen traumatische ervaring zijn.
Het is niet ongewoon dat belastingplichtigen per kerende hun raadgevers bellen (fiscale advocaten, belastingconsulenten, accountants, enz.) om een antwoord te krijgen op de vragen die in hun hoofd opkomen: heeft de fiscus de vrije hand om computers aan te zetten en massale hoeveelheden computergegevens “eruit te pompen” (kopieën van hele e-mailboxen, vertrouwelijke documenten – eventueel beschermd door het beroeps- of privégeheim, …), binnendringen in privévertrekken, kasten en schuiven (vaak afgesloten met een sleutel) openen, enz.
Verheerlijking van het recht op het privéleven
In een princiepsarrest van 16 juni 2023 (Rolnrs. F.21.0181.N en F.21.0187.N), heeft het Hof van Cassatie geoordeeld dat de fiscale visitatie van particuliere woningen of bewoonde lokalen de toestemming van de belastingplichtige vereist. Wat bijzonder belangrijk is, is dat hij eveneens heeft aangegeven dat deze toestemming blijvend aanwezig dient te zijn :
de belastingplichtige heeft het recht om ze op elk ogenblik in te trekken en om aan de administratie te vragen om te visitatie te onderbreken.
Kort samengevat :
– Wanneer de belastingplichtige zich van bij de aankomst van de belastingambtenaren verzet tegen de fiscale visitatie
mogen de belastingambtenaren geen dwang gebruiken om alsnog over te gaan tot de visitatie;
– En wanneer hij in het begin zijn toestemming geeft maar deze gaandeweg intrekt zouden de belastingambtenaren hun
visitatie onmiddellijk moeten stopzetten.
Dit arrest van het Hof van Cassatie – dat het beginsel van het recht op het privéleven in ere houdt – is ongetwijfeld goed
nieuws voor de belastingplichtigen.
Een arrest dat op een kille manier werd ontvangen door de belastingadministratie
Voor sommige belastingambtenaren is dit arrest enigszins « straffe koffie ». Kan het de « fraudeurs », die voortaan de belastingambtenaren zouden kunnen uitnodigen om de uitgang te nemen, van zodra deze iets te nieuwsgierig of te ijverig zouden worden tijdens een onaangekondigde fiscale controle op de privéwoning van de belastingplichtige, niet
bevoordelen ?
Op het eerste gezicht moet gezegd worden dat de zaak die aanleiding gaf tot het arrest van het Hof van Cassatie hen stof tot nadenken geeft. In dit geval was de belastingplichtige een autohandelaar. De maatschappelijke zetel van de vennootschap was gevestigd op hetzelfde adres als de woning van de bestuurder. In dit geval had de belastingadministratie bewijs van belastingfraude, namelijk het bestaan van winst “in het zwart” – zoals bleek uit een excel spreadsheet – afkomstig van de verkoop van auto’s. De belastingadministratie vroeg daarom de machtiging van de politierechter om de privéwoning te betreden met het oog op een btw-controle. Nadat de belastingadministratie deze machtiging had gekregen, voerde hij een (onaangekondigde) “verrassings-“visitatie uit op de maatschappelijke
zetel van de vennootschap. Tijdens het bezoek trof de belastingadministratie in een afvalcontainer ontvangstbewijzen aan van cashbetalingen. De bedragen in kwestie stemden overeen met de niet-aangegeven winst uit de verkopen die voorkwamen op de excel spreadsheet waarop de belastingadministratie de hand had gelegd…
De belastingplichtige had daarom aan de fiscus gevraagd om de visitatie te onderbreken, hetgeen de belastingambtenaren hebben geweigerd te doen. Hij had het gesprek met de belastingambtenaren (waaruit zijn intrekking van toestemming bleek) opgenomen met zijn telefoon. Volgens het hof van beroep had de fiscus wel degelijk het recht om de visitatie verder te zetten. : de machtiging van de politierechter houdt in dat de belastingplichtige geen toestemming hoeft te geven aangezien de verleende machtiging voldoende was om de toegang tot de privéwoning van de belastingplichtige toe te laten.
Het Hof van Cassatie heeft dit arrest van het hof van beroep verbroken. Met deze nieuwe rechtspraak van het Hof van Cassatie is het voortaan duidelijk dat de belastingambtenaren hun visitatie moesten onderbreken wanneer de belastingplichtige zich (tijdens het onderzoek) terugtrekt .
Opgepast voor administratieve boetes en dwangsommen
Hierbij moet worden opgemerkt dat als de belastingplichtige zijn medewerkingsplicht niet nakomt, hij van een administratieve boete kan krijgen. Daarnaast kan de belastingadministratie ook aan de rechter vragen om de belastingplichtige te veroordelen tot het betalen van een dwangsom (nieuw artikel 381 van het WIB en vergelijkbare bepalingen in de andere fiscale wetboeken).
Naar mijn mening kan de belastingplichtige worden aangeraden om zijn toestemming in te trekken wanneer de belastingadministratie zijn onderzoeksbevoegdheden misbruikt, in het bijzonder wanneer hij een “fishing expedition” voert. Dit zou het geval kunnen zijn als de fiscus de computer aanzet, de muis pakt en alle computergegevens kopieert, zonder zich te beperken tot wat noodzakelijk is om de fiscale toestand van de belastingplichtige te bepalen.
Denis-Emmanuel Philippe
Advocaat-vennoot (Bloom Law)
Docent Universiteit van Luik
