Fraude opsporen, belastingplichtigen helpen, belasting innen, de aangiften automatisch verwerken: artificiële intelligentie helpt de fiscus tijd te besparen en efficiënter te werken. Zodanig zelfs dat belastingplichtigen steeds meer aan hun lot worden overgelaten. Maakt dat het gemakkelijker om een vermogensbelasting in te voeren?
Gezondheidszorg, financiën, mobiliteit, onderwijs. Geen enkele sector ontsnapt aan de invloed van artificiële intelligentie (AI), ook de overheidsdiensten niet. Steeds meer belastingdiensten gebruiken de technologie om belastingontduikers op te sporen. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de Internal Revenue Service, de Amerikaanse belastingdienst, die chatbots aanbiedt om burgers te helpen met de meest voorkomende fiscale vragen, maar AI ook gebruikt om onregelmatigheden in de aangiften van belastingplichtigen die meer dan 1 miljoen dollar verdienen, effectiever te detecteren.
Dichter bij huis spoort de Franse fiscus niet-aangegeven zwembaden, veranda’s en tuinhuizen op met behulp van AI, luchtfoto’s en kaarten. In Nederland gebruikte de overheid de technologie om van 30.000 immigrantengezinnen kinderbijslag terug te vorderen, maar later bleek dat die gezinnen ten onrechte beschuldigd waren.
Gebruikt de Belgische fiscus AI om gegevens te verwerken? “We hebben niet echt AI”, zegt Florence Angelici, de woordvoerder van de federale overheidsdienst Financiën. Een verrassend antwoord, gezien de recente verklaringen van het voormalige hoofd van de dienst, Hans D’Hondt. In een interview met L’Echo zei hij begin dit jaar: “We hebben veel dataminers, die op basis van algoritmes voorspellende risicoanalyses doen om te bepalen welke aangiften gecontroleerd moeten worden, welke containers het best gescand worden in havens, welke debiteuren een risico vormen, enzovoort. AI helpt ons ook om internationale btw-carrousels te bestrijden.”
Steeds meer geautomatiseerd
Wie moeten we geloven: de officiële communicatieafdeling van de federale overheidsdienst Financiën, die het belang van AI in haar diensten bagatelliseert, of haar voormalige baas, die vrijuit spreekt? Eén ding is zeker: digitale technologie is overal. Toegegeven, de belastingdienst gebruikt AI niet op de manier die de burgers zich voorstellen.
“ChatGPT bevindt zich nog niet in het hart van de administratie”, zegt Emmanuel Degrève, belastingadviseur en oprichter van het accountantskantoor Deg & Partners. “Maar onder Hans D’Hondt is de modernisering volop voortgegaan. De administratie heeft haar communicatie volledig gedigitaliseerd. Het contact tussen de belastingplichtige en de fiscus is virtueel geworden. MyMinfin is het toegangspoort van de administratie geworden. Die automatisering heeft tot doel het aantal medewerkers van de fiscus voortdurend te verminderen, met behoud van een constant inkomstenniveau.”
In een administratie die haar personeelsbestand in twintig jaar heeft zien slinken van 32.000 naar minder dan 20.000 mensen, “worden repetitieve taken als het controleren van belastingdocumenten, het classificeren van belastingbetalers en het opsporen van fouten in belastingaangiften nu snel en nauwkeurig uitgevoerd door intelligente systemen”, vervolgt Emmanuel Degrève.
Intelligente systemen omvatten datamining, een proces dat de belastingdienst al jaren toepast en gegevens uit verschillende databases aan elkaar koppelt om patronen te identificeren die kunnen wijzen op fraude. Meer recente web-scraping-technieken, die worden gebruikt om het web te observeren, “gebruikt de belastingdienst soms om de data die ze ontvangt als onderdeel van de automatische uitwisseling van belastinggegevens te verfijnen, te documenteren of aan te vullen, en om de belastingdienst te ondersteunen bij de verwerking van bepaalde individuele gevallen”, zegt Florence Angelici.
Stoomwalsadministratie
Informatie uit sociale netwerken als Facebook, Instagram, LinkedIn kan veel vertellen over iemands levensstijl. Foto’s van vakanties in Marbella, een nieuwe Tesla, een etentje in een sterrenrestaurant, verre reizen, Airbnb-verhuur: het kan mensen in de problemen brengen. “Digitale technologie wordt steeds vaker gebruikt om ‘risicodragende’ belastingplichtigen te identificeren”, waarschuwt Denis Emmanuel Philippe, een fiscaal jurist bij Bloom Law.
Ook Edoardo Traversa, advocaat en professor in fiscaal recht aan de UCLouvain, neemt die trend waar: “Intelligente software wordt gebruikt als aanzet voor de opstart van een procedure. Bovendien vertellen de autoriteiten het niet noodzakelijk aan de belastingbetaler wanneer ze AI gebruiken. Hij of zij weet niet of de machine of de belastingambtenaar het initiatief voor een audit heeft genomen. Die situatie moet transparanter worden. Het is des te gevaarlijker omdat de ambtenaren, die geen computerdeskundigen zijn, de tools niet altijd goed begrijpen.”
Emmanuel Degrève spreekt zelfs van een totaal ontmenselijkte stoomwalsadministratie die tot elke prijs wil automatiseren, waarbij het initiatief van de controleur steeds meer wordt beperkt. “Informatieverzoeken en rechtzettingen worden steeds meer gestandaardiseerd, en dus steeds meer geautomatiseerd”, zegt hij. “Als je een verzoek om informatie ontvangt, is dat vaak een onderdeel van een bredere actie. De vragen staan al klaar. Het antwoord van de administratie is al bijna klaar, ongeacht de reactie van de belastingplichtige. Die situatie komt almaar vaker voor en wordt almaar zorgwekkender. Soms wordt het zelfs achter de schermen in de administratie aan de kaak gesteld. Het meest recente voorbeeld daarvan zijn de verzoeken om informatie over auteursrechten. De vragenlijst is identiek voor alle belastingbetalers. Er wordt geen rekening gehouden met de omstandigheden van elk individueel geval. In werkelijkheid probeert de administratie alle stromen te controleren en te meten.”
Meer en meer gegevens
Om een volledig beeld te krijgen, wordt steeds meer nieuwe technologie gebruikt om een massa informatie almaar efficiënter te verwerken. “Onlangs werden verschillende van mijn klanten onderworpen aan een onaangekondigde controle”, zegt Denis-Emmanuel Philippe. “Soms verschijnen tien belastingambtenaren op het hoofdkantoor van een bedrijf, vaak wanneer de autoriteiten bewijzen hebben van fraude. In sommige gevallen kopiëren de ambtenaren heel wat computergegevens, zoals e-mailboxen van werknemers. Dat is een enorme massa informatie die moeilijk te verwerken is. In zulke gevallen gebruiken de autoriteiten geavanceerde IT-tools en nieuwe technologie, wat vaak resulteert in een nieuwe aanslag.”
Het gebruik van data is de nieuwe hefboom van de belastingdienst geworden, merkt Edoardo Traversa op: “De ontwikkeling van de uitwisseling van informatie met buitenlandse belastingdiensten is behoorlijk indrukwekkend. De snelheidwaarmee gegevens worden doorgegeven, is de afgelopen jaren aanzienlijk verbeterd. Als je vergoedingen uit het buitenland ontvangt en dat niet hebt vermeld op je belastingaangifte, zullen de autoriteiten dat weten. Op dezelfde manier zullen ze binnen de zes maanden op de hoogte worden gebracht als je een rekening opent in het buitenland.” Dat gebeurt dankzij de afschaffing van het bankgeheim en de internationale uitwisseling van informatie, waardoor banken in een honderdtal landen verplicht zijn elk jaar de financiële activa van hun niet-ingezetenen bekend te maken.
“De CRS-bestanden (Common Reporting Standard, een standaard die de OESO in 2014 heeft opgesteld om de automatische uitwisseling van informatie tussen partnerlanden te regelen met het oog op de bestrijding van belastingontduiking, nvdr) maken het mogelijk almaar sneller te profiteren van gestructureerde informatie, terwijl de IT-tools het mogelijk maken de informatie almaar sneller te doorzoeken”, merkt Emmanuel Degrève op. “De rapporteringsverplichtingen die voortvloeien uit de Europese DAC 7-richtlijn, die de in België gevestigde digitale platformen verplicht informatie te verzamelen over de gebruikers, werken dat nog in de hand. Ook de verplichting tot elektronische facturatie zal controles in de toekomst gemakkelijker maken. Het lijdt geen twijfel dat AI daarin een grote rol zal spelen.”
Belgen zijn nog nooit zo naakt geweest voor de fiscus als vandaag. Dat komt omdat de fiscus, naast de uitwisseling van informatie, kan putten uit tal van andere databanken die al beschikbaar zijn om belastingplichtigen in de gaten te houden, zoals het CAP-bankrekeningenregister van de Nationale Bank, het UBO-register dat de begunstigden van vennootschappen in kaart brengt, informatie over onroerende goederen en erfenissen, en belastingen op effectenrekeningen. De wetgever heeft de fiscus zelfs de mogelijkheid gegeven van elke persoon die zijn boekhouding via een geïnformatiseerd systeem voert, te eisen dat hij zijn documenten indient op een beveiligd elektronisch platform van de fiscus, waardoor die een controle op afstand kan uitvoeren, aldus Denis-Emmanuel Philippe. “Het is denkbaar dat AI de belastingdienst in de toekomst kan helpen bij het analyseren en ontcijferen van boekhoudkundige of bancaire informatie, die hen automatisch bereikt.”
Zoals Amazon
De vraag rijst dus: zal de fiscus binnenkort alles weten over elke belastingbetaler en zijn vermogen dankzij een vermogenskadaster dat door AI wordt gecontroleerd? Natuurlijk zijn er wetten die de privacy van belastingbetalers beschermen. “AI is geen intelligentie in de menselijke betekenis van het woord”, benadrukt Edoardo Traversa. “Het zijn superrekenaars die bergen gegevens doorzoeken om afwijkingen en overeenkomsten te vinden. Maar ze vragen zich nooit het waarom af. Zo kunnen we, zoals in het geval van de kinderbijslag in Nederland, eindigen met een resultaat dat niet alleen fout, maar ook discriminerend is. Die risico’s moet de belastingdienst in de gaten houden.”
De econoom Bruno Colmant gelooft dat “de belastingdienst op een dag in staat zal zijn het inkomen van een belastingbetaler te identificeren en te voorspellen, veranderingen in zijn of haar activiteit te detecteren en zelfs te anticiperen op veranderingen in het inkomen. Dat scenario is des te aannemelijker omdat het opzetten van een echt vermogensregister niet veraf is. De Nationale Bank heeft een studie gepubliceerd die voor het eerst een beeld geeft van het globale vermogen van de Belgen. De fiscus kan rekeningsaldi raadplegen en de banken helpen al bij de berekening van de belasting op effectenrekeningen. Natuurlijk zijn er nog altijd onbekenden, zoals de werkelijke waarde van onroerend goed en bezittingen als kunstwerken en goud. Ik denk niet dat die anonimiteit zal verdwijnen, maar ze zal worden uitgehold.”
“AI zal de relatie tussen de belastingbetaler en de overheid grondig veranderen”, vat Colmant samen. “Dat kan gaan over het opsporen van belastingfraude of over advies aan belastingbetalers. Maar er zijn nog heel wat andere domeinen: de nauwkeurigheid van de belastinginkomsten, de optimalisatie van de belastinginning op basis van het gedrag van de belastingbetaler, de geautomatiseerde verwerking van aangiften en betalingen, enzovoort.” Volgens Colmant kunnen we nog verder gaan. “We zouden ons AI kunnen voorstellen die gedragsveranderingen voorspelt. Dat zou ik omschrijven als de ‘amazonificatie’ van de fiscaliteit. De webwinkel Amazon is elke dag beter en beter in staat ons koopgedrag aan te voelen en te stimuleren op basis van hoelang we dingen bekijken, hoe vaak we stoppen op een pagina, enzovoort.” Maakt dat het idee van een vermogensbelasting in België, geïnd met behulp van AI, nog minder hypothetisch? De toekomst zal het uitwijzen.
Journalist Sébastien Buron
Trends 29 02 2024 – Denis-Emmanuel Philippe -Inzicht in de wereld van vandaag
