Advocaat Michel Maus laat geregeld van zich horen als het gaat om fiscaliteit. Als docent aan de VUB en vennoot van het advocatenkantoor Bloom, dat zich specialiseerde in die materie, heeft hij natuurlijk wel recht van spreken. We legden hem dan ook graag wat prangende vragen voor inzake belastingen in Vlaanderen waarbij de 45-jarige Bruggeling het aandurfde om het achterste van zijn tong te laten zien. Rond de pot draaien is niet aan Maus besteed.
Waarom heeft u destijds gekozen voor de rechtenopleiding?
Ik wist niet goed wat ik moest doen toen ik 18 was. Ik koos dan maar voor rechten. In het eerste jaar was ik geslaagd en dan ben ik daarin verder gegaan. De rechten kent gelukkig verschillende strekkingen en ik heb me altijd aangetrokken gevoeld tot de cijfertjes. Mijn ouders waren allebei bankier en dus heb ik dat met de paplepel meegekregen. Ik vond mijn dada in de fiscaliteit en ben er steeds verder in gegaan. Met fiscaliteit kon ik ook vele kanten op. Ik wil ook benadrukken dat mijn rechtvaardigheidsgevoel ook meespeelde in mijn studiekeuze. Iedereen denkt bij fiscaliteit aan sluipwegen en dat is misschien ook wel zo, maar er zit ook veel onrechtvaardigheid in het systeem. Dat wil ik helpen bestrijden. Als mensen gepakt worden, worden ze meestal stevig gepakt en daar kan ik niet altijd mee om. Het systeem kan mensen helemaal ruïneren en eigenlijk kan dat niet. Dan spring ik in de bres.
U bent in uw functie tegelijk boswachter en stroper. Zijn die twee In evenwicht?
Mijn job heeft twee kanten, dat klopt. We treden op voor belastingheffende overheden, zoals gemeenten, en tegelijk zijn we er ook voor de belastingplichtige die geconfronteerd wordt met de fiscus en er soms mee in conflict raakt. We helpen belastingen innen en aan de andere kant zorgen we ervoor dat er niet te veel wordt betaald door de mensen. We dragen dus twee petjes en geloof me, zoiets is eigen aan de advocatuur. Je moet langs de twee kanten kunnen staan.
Voor veel mensen lijkt de fiscaliteit een erg moeilijke en misschien ook saaie materie. Wat spreekt u daarin zo aan?
Met de fiscale opbrengst draait de hele maatschappij. Alles staat of valt met die belastingopbrengsten. Dat is de prijs van een geciviliseerde maatschappij. Met de belastingen wordt het onderwijs betaald, krijgen de snelwegen een opknapbeurt en wordt de gezondheidszorg voor een groot stuk gefinancierd. Belastingen zijn dus niet weg te denken, alleen is de vraag hoe die fiscale lasten onder de burgers verdeeld worden. Nu blijkt dat het er soms heel onrechtvaardig aan toe gaat en dat de lasten niet eerlijk verdeeld zijn. Daar proberen we soms iets aan te doen.
Dat klinkt allemaal nobel, maar toch noemen insiders u wel eens een erelid van het comité ‘Help de rijken’.
Ik lig daar niet wakker van, ik krijg kritiek van de twee kanten. Sommigen beschouwen me als een halve communist en anderzijds helpen we veel rijken die in fiscale dossiers betrokken zijn. Dan zien ze me als iemand die fraudeurs probeert te helpen om er onderuit te muizen. Hoe mensen me zien, raakt me niet.
De voorbije maanden was er veel te doen om de taxshift. U ziet daarbij enkele gemiste kansen. Waarover heeft u het dan?
Ons land is een belastingland, de fiscale druk is erg hoog, alleen in Zweden betalen mensen meer. We zitten nu op 48% van het BNP. Dat is de gemiddelde belastingdruk. Er zitten mensen wat lager, maar er zijn er ook die een pak hoger zitten, daar zit de discrepantie. Uit internationale studies blijkt dat België op nummer één staat als het gaat om belastingdruk op arbeid. Een alleenstaande zonder kinderen wordt nergens anders meer belast dan bij ons. Dan spreken we over een druk van bijna 56%. Die mensen geven meer af dan ze verdienen. We zijn daarvoor al op de vingers getikt door internationale instanties. De bedoeling van de taxshift was om daar iets aan te doen. Die hervorming gaat volgens mij niet ver genoeg. Het was maar een stapje in de goede richting, geen echte stap vooruit. Na de taxshift gaan we op 46,7% zitten, dat is geen spectaculaire vooruitgang volgens mij.
Vooral de individuele burgers voelen het zwaar in hun portefeuille als ze worden belast Hoe zit dat met multinationals en KMO’s?
Ondernemingen groot of klein moet je eigenlijk vooral laten doen en de winst die daaruit voortvloeit, moet je niet te zwaar belasten op voorwaarde dat je die winst gebruikt om verder te investeren. Eens de winst het bedrijf verlaat naar de aandeelhouder, kun je dan wel zwaarder belasten. Dat is een heel liberaal standpunt maar zo werkt het in de realiteit jammer genoeg niet. Het systeem zit niet goed m elkaar. De fiscale mogelijkheden verschillen jammer genoeg sterk naargelang de omvang van het bedrijf. Een multinational heeft veel meer mogelijkheden om het beleid te sturen en om fiscaal te plannen dan een KMO. Dat leidt tot scheeftrekkingen op fiscaal vlak, maar dus ook op vlak van concurrentiepositie. Dat lijkt me niet correct. De gunstregimes van de grote bedrijven moet je wat mij betreft ook kunnen doortrekken naar de kleinere ondernemingen, zodat die ook kunnen groeien. Als je een bepaalde groep fiscaal gaat afzonderen en bevoordelen, loert het gevaar om de hoek dat het gaat om verboden staatssteun. Maar bottom line, het huidige systeem beantwoordt niet aan mijn definitie van een faire belasting.
Verschillende politici alluderen ook op een zevende staatshervorming. U heeft gezegd dat zoiets het ideale moment zou kunnen zijn om de belastingen verder te hervormen. Is dat realistisch?
Er zijn al zes staatshervormingen geweest en bij de laatste heeft men veel doorgeschoven naar de gewesten en de regio’s. Nu heb je een belastingsysteem waarvan een stuk federaal, gewestelijk en gemeentelijk verloopt. Je hebt drie niveaus die kunnen dóórwerken, op die manier kan je geen deftig beleid voeren. Dat werkt niet naar behoren. Het is enorm complex geworden, bedoeling is om het hele systeem transparanter te maken. Ofwel maak je alles federaal ofwel alles regionaal.
Mensen in Sint-Martens-Latem betalen ook veel minder gemeentelijke belasting dan pakweg Kortrijk of Aalter. Moet er ook op dat vlak niet eenduidiger belast worden?
Er zijn gemeenten die geen personenbelasting heffen, denk maar aan Knokke, De Panne of Koksijde, er zijn ook plaatsen waar 9% geheven wordt. Afhankelijk van de gemeente word je dus zwaarder belast. Ook dat roept vragen op in hoeverre we ook de gemeentefiscaliteit niet grondig moeten hervormen.
De complexiteit van de belastingbrief is ook enorm. U weet daar alles over omdat u daarover ook doceert, maar voor een gewone sterveling is het bijna een onmogelijke zaak.
Het is onbegrijpelijk! Einstein zei in de jaren ‘50 dat van alle dingen de inkomstenbelasting het moeilijkst te begrijpen was. Mocht hij de brief nu zien, zou hij nog meer verwonderd zijn. De staatshervorming zit daar voor veel tussen natuurlijk, de verdeling van bevoegdheden. Bij elke begrotingscontrole wordt er gesleuteld aan dat systeem met voorwaarden en uitzonderingen, dat het niet meer te vatten is. De bijlage hij de belastingbrief was vroeger 16 bladzijden dik, nu zijn er dat 160. Een heel boek vol uitleg hoe je die dingen moet invullen.
Hoe complexer het wordt, hoe meer achterpoortjes er echter ook zijn. Is dat een juiste conclusie?
Het is in de eerste plaats moeilijk te begrijpen voor jan met de pet en dat is verkeerd. Mensen moeten zich kunnen aanpassen aan fiscale regels en daarvoor moeten de regels verstaanbaar zijn. Maar een complexe fiscaliteit is nefast voor de fiscus zelf. Hoe complexer het wordt, hoe moeilijker het ook wordt voor de fiscus en haar ambtenaren om alles te controleren.Hoe minder controles, hoe lager de pakkans voor wie over de schreef is gegaan. Hoe lager de pakkans, hoe meer je aanzet om te frauderen. Het departement financiën is het belangrijkste van allemaal, want die leveren de centen voor alle andere departementen. Je moet dit departement qua prioriteit dus op nummer één zetten. Helaas is dat niet het geval. Er zijn vaak problemen op vlak van informatisering en er wordt te weinig geïnvesteerd in personeel, Dat belooft weinig goeds voor de toekomst.
Veel mensen denken ook dat er veel geld verloren gaat door de fiscale fraude. U bent lid geweest van een parlementaire onderzoekscommissie hierover. Heeft u het gevoel dat ons land voldoende gewapend is om die fraude te bestrijden?
Ze doen wat ze kunnen, maar het is zeker nog geen performant systeem. Het kan veel beter, maar het is een moeilijk debat, want hoe pak je dat aan? Systeembestrijding, met zware boetes voor zwartwerk zoals minister Jambon voorstelt? Ik denk dat je vooral de vraag moet stellen waarom er gefraudeerd wordt. Eigenlijk zijn dat foert-reacties ten opzichte van de hoge belastingdruk en vooral de ongelijke verdeling van de belastingdruk. De hoge belastingdruk kan naar omlaag, maar dan moeten we inboeten op onze welvaart. Aan de universiteit bijvoorbeeld betaal je jaarlijks 890 euro collegegeld, de Vlaamse overheid kan miljoenen euro’s besparen en dus de belastingdruk verlagen door het collegegeld op het niveau te brengen van de Londense universiteit, daar betaal je 25.000 euro. Maar zijn we dan beter af? Dat zijn keuzes die je als overheid maakt. Belangrijker is om de belastingdruk gelijker te verdelen, Als mensen voelen dat ze correct belast worden, gaan ze minder fraude plegen, daar ben ik heilig van overtuigd. Je moet het gevoel creëren dat iedereen ongeveer op dezelfde manier wordt behandeld. De aanvaarding van het concept belasting zal veel groter worden.
Veel bedrijven trekken nog steeds naar het buitenland omdat ze daar minder belast worden. Kan u ze ongelijk geven?
Het is perfect te organiseren om je belastingdruk tot quasi 0 te herleiden, maar dan moet je de juiste spelregels volgen. Als je je activiteiten verlegt naar het buitenland, moet je daar ook gaan wonen, en niet enkel een appartementje huren, zoals in Monaco. Als er controle komt, moet je dat kunnen bewijzen. Ook op dat vlak zien we vaak accidenten. De controle op het naleven van de regels moet dus veel beter.
Sinds een paar jaar hebben we een nieuwe Minister van Financiën, Johan Van Overtvelt. Kunt u zijn beleid eens kritisch evalueren?
Hij heeft goede ideeën en nam een goede start, maar hij botste snel op de grenzen van de politiek. Zijn ideeën over de taxshift lagen ver van wat er uiteindelijk in het compromis werd bereikt We kunnen hem alleen maar afrekenen op zijn politieke verworvenheden. Wellicht loopt hij met een pak frustraties rond, maar dat is de politiek. Hij is er in geslaagd om de eerste stap te zetten in de verlaging van de arbeidsfiscaliteit, wat in de vorige legislaturen nooit gelukt is. Anderzijds kan zijn politieke communicatie nog beter. Spreken van een historische taxshift is toch wat te hoog gegrepen. De Franse revolutie was historisch. De taxshift mogen we best relativeren. Als ik Van Overtvelt een score zou moeten geven, dan verdient hij een eerlijke 7,5/10.
Heeft u de indruk dat hij in zijn eerste termijn als minister weinig grote risico’s durft te nemen?
Deverkiezingen loeren al een beetje om de hoek. Misschien moet men een commissie samenstellen om de hervorming van de belastingen verder voor te bereiden. Een groep mensen die losstaat van de politiek zodat die voorstellen kan uitwerken. Je moet het kunnen objectiveren, het Brussels Gewest heeft dat zo gedaan, de commissie heeft een document samengesteld en Guy Vanhengel heeft het aan het Brussels parlement voorgelegd. Op federaal niveau heeft men die stap nog niet gezet. Men luistert wel naar academische voorstellen van mijzelf en anderen maar het overnemen van ideeën is iets anders. Het is soms roepen in de woestijn.
U geeft ook les, wat wilt u de studenten meegeven?
Ik vind lesgeven geen job als een ander. Elke leraar van peuterklas tot hoger onderwijs draagt maatschappelijke verantwoordelijkheid en kan een zekere boodschap en waarden meegeven. Het is dus toch een zekere missie. Ik probeer altijd objectief te zijn en mensen te laten beseffen wat het belang van alles is. Ons belastinggeld heeft een maatschappelijk belang. Ik zou het lesgeven niet kunnen missen. Ik geef nu elf uur les per week, ideaal in combinatie met mijn ander werk.
Tot slot, U boert financieel goed als advocaat en professor, maar u bekijkt de dingen ook graag filosofisch. U weet dus als geen ander of geld gelukkig maakt.
Geld brengt een zekere rust en daar ligt voor mij de factor geluk. Ik ken vanuit mijn job mensen met geldzorgen of mensen die er plotseling mee geconfronteerd worden door een geweldige fiscale aanslag. Die mensen zijn niet gelukkig dat kan ik je verzekeren. Het hebben van wat financieel comfort zorgt wel voor rust en dat is voor mij vrij belangrijk. Het gaat niet zozeer om de materiële dingen die ik ermee kan kopen.
Tekst: Steven Verhamme
