Van kilometerheffing tot woonbonus, van successierechten tot marihuanataks: fiscaal expert Michel Maus (49) weet er alles over. Een confronterend gesprek over de Brusselse tolheffing, de notaris aan het sterfbed en de grens van ons fiscale incasseringsvermogen. ‘Een overdosis maakt de mensen boos.’
“Ik heb mij een tijdje verdiept in de psychologie van de belastingbetaler”, zegt Michel Maus, hoogleraar fiscaal recht aan de VUB. “Daaruit heb ik geleerd dat er grenzen zijn aan ons fiscaal incasseringsvermogen. Dat is in de loop van de geschiedenis al meerdere keren gebleken. Belangrijke omwentelingen werden vaak veroorzaakt of voorafgegaan door fiscaal verzet. Neem de Franse Revolutie: die ontstond mede omdat adel en clerus waren vrijgesteld van belastingen. De Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog begon met de Boston Tea Party, toen Amerikaanse kolonisten een lading thee van de Britse Oost-Indische Compagnie in de oceaan kieperden uit protest tegen de verschillen op het vlak van importtaks, die onrechtvaardig waren.”
| BIO • geboren op 27 december 1970 in Brugge • hoogleraar fiscaal recht aan de VUB • vennoot bij advocatenkantoor Bloom Law Firm • publiceerde onder meer Onterf de fiscus (2015, Borgerhoff & Lamberigts) |
Ook in het recente verleden heeft een overdosis belastingen mensen boos gemaakt, weet Maus. “De val van Margaret Thatcher als premier van het Verenigd Koninkrijk begon met de rellen uit verzet tegen haar poll tax, een soort vermogensheffing die ze wilde invoeren. En bij de gele hesjes in Frankrijk was een simpele accijnsverhoging op brandstof de vonk die het protest in gang stak. Belastingen zijn een erg gevoelige materie. Machiavelli wist dat al: hoe de overheid daarmee omgaat, bepaalt haar legitimiteit.”
In tegenstelling tot bijna alle andere waarnemers van het politieke debat vond Maus het een uitstekend idee dat N-VA, bij monde van Vlaams minister Ben Weyts, de plannen voor een kilometerheffing heeft begraven. Ook de Brusselse tolheffing, waar Groen en Open Vld dezer dagen over discussiëren, vindt hij geen goed idee. “Voor de Brusselaars zelf is er geen probleem, want die zullen gecompenseerd worden”, zegt hij. “Maar zo’n tol kan een pervers mechanisme in gang zetten, dat je ook ziet bij Trump die een handelsoorlog met China uitvecht: als Brussel een tol invoert voor Vlamingen, dan kunnen de Vlamingen straks een tol invoeren voor Brusselaars. Zo krijg je een opbod van taksen. En dat zou geen gunstige evolutie zijn.”
Wat is er mis met zulke tolheffingen?
“Veel. Een voorbeeld: als ik een loodgieter ben in de Rand, kan ik niet meer concurreren met mijn Brusselse collega’s, omdat ik die stadstol in mijn prijzen moet verrekenen. Het klinkt allemaal mooi op papier, maar het levert veel problemen op. Ik walg van het idee dat we altijd maar weer moeten betalen, betalen, betalen. Iedereen zit tegenwoordig op die piste. Ik begrijp dat niet. Zelfs als het klopt dat zo’n stadstol de verkeersdruk zou doen dalen, dan nog kan het individuele problemen veroorzaken.”
Omdat het sociaal onrechtvaardig is?
“Precies. Een alleenstaande met kinderen die om zes uur ’s avonds aan de crèche moet staan, heeft er geen boodschap aan dat het goedkoper is als hij pas om half acht vertrekt. Dat is ook het probleem bij de kilometerheffing die Vlaanderen wilde invoeren: mij kan het niet schelen als ik 6 euro moet betalen om in de file te staan. Maar als je werkt aan het onthaal van een bedrijf en je moet elke dag van negen tot vijf aanwezig zijn, dan kost het je ongeveer 260 euro per maand. Voor mensen met een bescheiden inkomen is dat veel.”
Toch lijkt er een enorm brede consensus te bestaan dat een kilometerheffing vroeg of laat simpelweg onvermijdelijk is.
“Voor mij is het echt niet zo simpel. U moet rekenen: alle kosten zullen bij de consument terechtkomen. De bestelwagens die de pakjes leveren die we online hebben besteld, zullen die kosten doorrekenen naar de klant – met nog btw erbovenop, zelfs. Wat ben je dan eigenlijk aan het doen? Ik vind zo’n taks een slecht idee.”
Er moet wel iets gebeuren.
“Daar ben ik het mee eens. Maar laten we eens kijken wat er allemaal moet gebeuren om zo’n kilometerheffing te laten werken. De hele maatschappij zal moeten volgen. Als je mensen stimuleert om zich op andere tijdstippen te verplaatsen, moeten administraties en scholen en crèches vroeger opengaan en later sluiten. De vraag is nu wat er gebeurt als je dat sowieso doet, openingsuren flexibeler maken. Misschien zullen de files dan ook voor een stuk verdwijnen, omdat mensen vroeger of later zullen vertrekken. Zonder tol.”
Dat is een gok.
“Er zijn andere opties mogelijk. We weten dat de files al voor een groot stuk opgelost zijn bij 2 tot 3 procent minder auto’s. Wel, in plaats van een kilometerheffing in te voeren, waarbij je taks gebruikt om te penaliseren, zou je thuiswerken fiscaal kunnen stimuleren. Laat mensen die thuiswerken een deel van hun energierekening inbrengen als forfaitaire onkosten, bijvoorbeeld. Dat zou zeker ook een effect kunnen hebben.”
Hoe kijkt u naar het klimaatdebat? Is uitstoot belasten ook een slecht idee?
“Ik vind van wel, ja. Ik lees studies over het invoeren van een koolstoftaks, die dan een dividend zou opleveren dat naar de sociaal zwakkeren zou gaan ter compensering. Maar dan vraag ik mij, met mijn simpel boerenverstand, af: wat gaat er gebeuren met de taks die producenten zullen moeten betalen? En wie gaat opdraaien voor de investeringen die bedrijven moeten doen om duurzaam te produceren? Het antwoord is twee keer: de consument. Alles zal naar de consument worden doorgerekend.”
Wat is hier dan de oplossing?
“Ik ben tegen het heffen van taksen op vervuiling, en voor het invoeren van eco-normen. De Europese Unie heeft gezegd dat wegwerpplastic vanaf 2021 niet meer mag worden gebruikt – en hop, dat is dan ineens gedaan, dat is de nieuwe norm. Noorwegen wil vanaf 2025 alleen nog elektrische wagens. Voer zulke normen in en geef iedereen de tijd om zich aan te passen. Dat is een betere manier om gedrag te wijzigen.”
Iets anders. Precies een jaar geleden werd de erfeniswetgeving gewijzigd. Zijn de successierechten sociaal rechtvaardiger geworden?
“Niet echt. Op Vlaams niveau deelt men de erfenis nu op in bakstenen en de rest. De gezinswoning is voor de overlevende partner vrijgesteld van successierechten. Maar dat is onrechtvaardig, want zo doet iemand die een villa van 3 miloen erft meer voordeel dan iemand die een rijhuis van 250.000 euro erft. Wie een woning huurt, doet zelfs geen enkel voordeel. Daarom heeft men ook 50.000 euro vrijgesteld van successierechten. Maar die vrijstelling geldt ook voor mensen met een villa van 3 miljoen.”
Michel Maus: ‘Het confederalisme zou ons erg veel geld kosten. Vlaamse pendelaars zouden dan belastingen betalen op de plek waar ze werken, en niet op de plek waar ze wonen.
Dan ontbreekt elke sociale correctie?
“Inderdaad. En de achterpoorten, die je toelaten om erfenisbelasting te ontwijken, staan nog altijd wagenwijd open. Dat is al jaren een punt van groot debat: wie betaalt eigenlijk die erfenisbelasting? Gewone mensen, niet de mensen die echt vermogend zijn.”
U hebt dat zelf ooit aan den lijve ondervonden, als ik mij niet vergis.
“Dat is zo. Mijn vader is in 2006 gestorven, en mijn ouders hadden niets geregeld. Wij hebben dus de volle pot moeten betalen op het ouderlijke huis. Net in datzelfde jaar had ik een klant die zijn bedrijf, ter waarde van 60 miljoen, wilde doorgeven aan zijn twee zonen, die elk 30 miljoen euro kregen – zonder ook maar één euro belasting of successierechten te betalen. Dat was zeer confronterend. Toen heb ik de harde fiscale realiteit aan den lijve ondervonden. En heb ik besloten om dat zelf anders te doen.”
Uw kinderen zullen niet de volle pot betalen?(lacht)
“In elk geval veel minder dan ik heb betaald. Ik ben op een leeftijd gekomen dat ik al eens aan het hiernamaals denk, en ik ben dat allemaal aan het regelen, ja. Als je met het betere fiscale bochtenwerk kunt vermijden dat je de volle pot betaalt, moet je dat doen. Het is jammer dat het zo werkt, maar het is niet anders.”
Wat kun je doen om je kinderen erfenisbelasting te besparen? Kan ik bijvoorbeeld mijn huis in naakte eigendom, zoals dat heet, aan mijn dochter schenken, en er zelf het vruchtgebruik van behouden?
“Ja, maar dat had u beter gedaan bij de aankoop van het huis. Dat is fiscaal voordeliger. Zo doe ik het nu: als ik nog een onroerend goed koop, is de naakte eigendom voor mijn kinderen en het vruchtgebruik voor mij. Als er dan iets gebeurt met mij, is het meteen van hen, zonder dat ze moeten betalen. U zou het huis kunnen schenken aan uw dochter, maar dat is duurder.”
Wie weinig van zulke dingen afweet, betaalt altijd de volle pot. Eigenlijk bestraft de overheid onwetendheid. Is dat wel geoorloofd?
“Dat is het grote verdriet van België, wat mij betreft. Er wordt jaarlijks ongeveer 1,5 miljard aan erfbelasting geïnd. En wie betaalt die? De gewone, loontrekkende mens. Cédric Frère (zoon van wijlen Albert Frère, lang de rijkste der Belgen, red.) zal minder betalen dan uw dochter.”
Dat is, met permissie, om gek van te worden.(lacht)
“Ik ben de gekheidsfase allang voorbij. Het is geen nieuw fenomeen, natuurlijk. Er bestaat een hele business van fiscale consultants en vermogensplanners die mensen met geld helpen om alles te optimaliseren. Dat is ook een politieke lobby, omdat consultants belang hebben bij een systeem waaraan je alleen met professionele begeleiding kunt ontsnappen.”
Wat is het belangrijkste advies dat u zou geven aan gewone mensen die zich afvragen hoe ze hun erfenis het beste kunnen regelen?
“Dat ze vooral niet moeten denken dat professioneel advies niet voor hen is weggelegd. Soms is het poepsimpel en kost dat helemaal niet zoveel.”
Maar geef eens een voorbeeld.
“De sterfbedschenking. Als vader of moeder op sterven ligt, is het slim om de notaris er nog bij te roepen om het ouderlijke huis te schenken, zodat het niet na de dood moet worden geërfd. Op een schenking betaal je minder dan op een erfenis. Maar je moet dan wel de luciditeit hebben om nog een notaris naar de palliatieve afdeling te laten komen. De meeste mensen zijn daar op dat moment niet mee bezig. Ik begrijp dat, maar het kan een verschil maken van vele duizenden euro’s.”
Waarom helpt de overheid ons niet?
“Dat is een goede vraag. Ik heb ethische bedenkingen bij een systeem waarmee alleen de goed geïnformeerden en gefortuneerden hun voordeel kunnen doen. Dat leidt tot een grote ongelijkheid. In feite zou de overheid de burger veel beter moeten voorlichten en helpen. De relatie met de fiscus zou ingrijpend moeten veranderen. De fiscus zou ons moeten helpen, en – waarom niet – elk jaar een bedankbriefje sturen. In elk geval is het niet eerlijk dat gewone mensen zich geen consultant kunnen veroorloven.”
De overheid bestraft mensen zonder geld.“Dat is zo. Zo zit het systeem in elkaar: je kunt ontsnappen aan allerlei vormen van belastingen, maar de overheid vertelt je niet op welke manier. En wie niet ontsnapt, die wordt gepakt. Ons belastingsysteem lijkt op dat kinderspelletje: Schipper, mag ik overvaren? Wie hard kan lopen, ontsnapt. Wie blijft staan, is erbij.”
Bent u zelf geen consultant, bij Bloom?
“Ik ben vooral een fixer. Als fiscaal advocaat help ik mensen die in de problemen zitten, omdat ze gefraudeerd hebben. Ik probeer het kalf te reanimeren als het al verdronken is. En ik verdedig mensen die er een andere mening dan de fiscus op nahouden. Dat is een steeds groter probleem: discussies tussen belastingplichtigen en fiscus. Er is de laatste vijf jaar een enorm harde en agressieve dynamiek ontstaan bij fiscale administraties. Die mensen staan onder grote druk, want zij leveren de brandstof voor de overheid.”
Is het niet vooral, opnieuw, de gewone loontrekkende die de brandstof voor de overheid levert in de vorm van het gros van de belastingen?
“Dat klopt. De gewone, modale inkomens dragen bij ons het land. De OESO brengt elk jaar een rapport uit, waarin je onder meer kunt lezen hoeveel belastingen een alleenstaande zonder kinderen betaalt. Het OESO-gemiddelde is 39 procent, bij ons is dat 54 procent. Men beseft dat natuurlijk wel. Daarom heeft de regering-Michel een taxshift gedaan. Enfin, het was een klein shiftje: er is een beetje belastingdruk verschoven naar de btw, onder meer op elektriciteit, alcohol, tabak, brandstof. En er was de suikertaks.”
Is het tekort van de regering-Michel niet mede veroorzaakt omdat die taxshift niet helemaal gefinancierd was? Men heeft gewoon de inkomsten verlaagd.
“Dat lijkt zo te zijn. Er is een paar miljard te kort.”
Was dat een strategie?
Volgens Alain Mouton van het weekblad Trends wilde Johan Van Overtveldt (N-VA) als minister van Financiën het overheidsbeest uithongeren, zodat er later wel bespaard moet worden. Starve the beast: wijlen Ronald Reagan dacht naar verluidt ook zo als Amerikaans president.
“Ik hoop dat het tekort geen strategie is, maar het gevolg van stomme misrekeningen. Als het een strategie zou zijn, is dat bijzonder cynisch. En gevaarlijk. We zien vandaag de eerste tekenen van economische terugval, wat sowieso al tot minder inkomsten zal leiden. Minder mensen aan het werk betekent: minder belastingen.”
Michel Maus: ‘Als vader of moeder op sterven ligt, is het slim om de notaris er nog bij te roepen om het ouderlijke huis te schenken.’
Heeft Di Rupo meer bespaard dan Michel of omgekeerd? Er bestaat discussie over.
“Di Rupo zette destijds vooral in op taxatie; Michel heeft de belastingdruk iets meer dan een procent doen dalen. Maar het resultaat verschilt niet zo veel van elkaar: er is een groot tekort. Ik maak mij daar wel zorgen over. Als je er nu nog niet in slaagde om een evenwicht te bereiken, dan vraag ik mij af wanneer wel. Nog meer belastingen heffen op de gewone werknemer, zoals met de kilometerheffing zou gebeuren, is volgens mij geen optie. Mensen hebben de grens van hun incasseringsvermogen bereikt.”
Eigenlijk zou de modale loontrekkende, die aan geen enkele taks en belasting ontsnapt, eens een mars op Brussel moeten organiseren.
“Een fiscale mars op Brussel: dat zou nog geen slecht idee zijn. De Duitse filosoof Peter Sloterdijk heeft eens gezegd dat de grootste verwezenlijking van westerse democratieën is dat ze de bevolking onder de knoet weten te houden, ondanks de onmenselijk hoge belastingdruk. Hij denkt dat we ooit op straat zullen komen.”
Zouden vermogens meer moeten bijdragen?
“Wij hebben daar onlangs aan de VUB een bevraging over laten doen. De vraag was: wat zouden mensen een rechtvaardige verschuiving vinden? Want vandaag vinden de meesten het systeem inderdaad onrechtvaardig. En wat blijkt? Twee derde van de ondervraagden vindt dat er meer geld moet komen uit fraudebestrijding. Het tweede antwoord: besparen op de overheid. Op drie: meer belastingen voor vennootschappen. En pas op vier: meer belasting op vermogen. Dat is verrassend.”
Wat toont het aan?
“Dat toont voor mij aan wat ik al lang zeg: dat de fiscale frustratie zit bij de oneerlijke verdeling ervan. Mensen zijn bereid om te betalen, als iedereen het doet. Fraude en ontwijking worden steeds minder aanvaard. En daar kan inderdaad ook nog wel wat geld worden gehaald.”
En bij de vermogens? Moeten verhuurders bijvoorbeeld niet worden belast op de reële huurinkomsten in plaats van op het kadastraal inkomen?
“Dat had al lang het geval moeten zijn. Ons land is al twee keer veroordeeld omdat het de Europese rechtspraak daarover nog altijd niet in beleid heeft omgezet. Op dit moment is het zo dat je voor buitenlands vastgoed, in een ander land van de Europese Unie, wel wordt belast op de reële huurinkomsten. In eigen land is dat niet het geval. Dat is in strijd met het vrij verkeer van kapitaal. Die wetgeving moet dus aangepast worden: verhuurders moeten belast worden op de reële huurinkomsten. De volgende federale regering heeft geen keuze, anders volgen er zware boetes.”
Zal de vastgoedmarkt dan geen dip krijgen? Als ze plotseling meer moeten betalen op huurinkomsten, zullen mensen misschien in andere dingen willen investeren en hun vastgoed van de hand doen, zodat de prijzen zakken.
“De cruciale vraag zal zijn welke aftrekposten daartegenover zullen staan. Als je een deel van de huurinkomsten mag aftrekken om ze te besteden aan renovatie, bijvoorbeeld, dan zou dat misschien nog aanvaardbaar zijn. In elk geval is ook dit een zeer delicaat dossier, want je ziet nu al dat de vastgoedmarkt nerveus wordt, omdat de volgende Vlaamse regering de woonbonus wellicht zal afschaffen.”
Is die afschaffing een goede zaak?“Ik vind van wel. Ik had het er onlangs nog over met mijn dochter van 17. Voor haar generatie is het erg moeilijk om een woning te kopen met een gemiddeld loon. Met die woonbonus kreeg je van de overheid een cadeautje, maar dat werd uitgesmeerd over een paar decennia. Het is veel beter om de aankoop zelf wat voordeliger te maken, wat al voor een deel het geval is door de daling van de registratierechten. Voor jonge mensen is het beter dat ze goedkoper kunnen investeren dan dat ze die woonbonus krijgen.”
Even een zijsprong: er is vandaag discussie over het Canadese drugsbeleid, met name over de vraag of legalisering nu al dan niet misdaad voorkomt. Maar u hebt alvast laten weten dat legalisering geld opbrengt.
“In de Verenigde Staten hebben ze dat ook al door. Het is begonnen in Colorado, met de legalisering en dus ook taxering van marihuana. Vanaf het eerste jaar haalde de overheid daaruit veel inkomsten. Intussen zijn heel wat staten dat voorbeeld gevolgd. De kostprijs van roesmiddelen voor de maatschappij is groot, via onder meer de ziekteverzekering. Een deel van die kosten kan worden gedekt via een belasting, zoals dat ook gebeurt met accijnzen op tabak en alcohol.”
Ook zulke accijnzen treffen vooral mensen met een lager inkomen, niet? Net zoals de kilometerheffing dat zou doen?
“Klopt. Het verschil is wel dat je jezelf naar je werk moet verplaatsen. Je bent niet verplicht om elke dag een pakje sigaretten te roken.”
Toch is het onrechtvaardig: met accijnsverhogingen die veel te klein zijn om tot een gedragsverandering te leiden, is al menig gaatje in de begroting gedicht. Op kosten van mensen met een lager inkomen.
“Uit studies blijkt inderdaad dat je het gedrag van mensen pas kunt veranderen als je een extra taks heft die 20 procent van de kostprijs van het product bedraagt. Dus ook de suikertaks die de vorige regering heeft ingevoerd, is in die zin nutteloos.”
Michel Maus: ‘Van het idee om in mijn eentje aan politiek te doen, ben ik afgestapt. Maar zeg nooit nooit.’
Wat is uw visie op besparingen? Waar zit voor u de grote winst bij de overheid?
“Bij de staatsstructuur. Die is veel te complex en kost veel te veel geld. Dat begint al op gemeentelijk niveau: elke gemeente heeft niet alleen haar eigen bibliotheek en haar eigen sportcomplex, maar ook haar eigen fiscale administratie. En het fiscale systeem is zo complex dat het moeilijk is om die allemaal met competente mensen te bemannen.”
En wilt u meer België of meer Vlaanderen?
“Het zou goed zijn mochten de bevoegdheden op het juiste niveau terechtkomen. Maar nu kruipt iedereen in de eigen loopgraven. Dat zie je met die kilometerheffing: blijkbaar is het onmogelijk om alle gewesten op dezelfde lijn te krijgen. Als het wordt ingevoerd, wat ik dus zou betreuren, passeren we bij een ritje van de Ardennen naar de kust langs drie verschillende systemen. Dat is ook een vorm van geldverspilling.”
Zou het confederalisme geld opleveren?“In geen geval. Het confederalisme zou ons erg veel geld kosten. Nu betalen de Vlaamse pendelaars belastingen op de plaats waar ze wonen. In een doorgedreven confederaal systeem zouden mensen belastingen betalen op de plek waar ze werken. Dat zijn bijna 300.000 Vlamingen die onder de Brusselse fiscus zouden vallen. Een groot verlies.”
U hebt ooit politieke plannen gehad. Hoe is het daarmee?
“Ik ben daar een tijdje mee bezig geweest, maar je moet veel tijd en veel centen hebben om met iets nieuws te beginnen. En de kiesdrempel maakt het erg moeilijk om in het parlement te geraken. Ik zou daarover wel nog eens willen doorbomen met mensen zoals Geert Noels en Jonathan Holslag, met wie ik toch een paar ideeën deel, maar het is er voorlopig nog niet van gekomen. Al zijn er ook andere mensen die mij er geregeld over aanspreken.”
Welke ideeën deelt u met Noels en Holslag?
“Bijvoorbeeld het idee dat we moeten uitgaan van onze eigen kracht. Wij zouden als België op verschillende vlakken het voortouw kunnen nemen in Europa. Nu laten we ons de kaas van het brood eten. Denk aan alles wat met artificiële intelligentie te maken heeft: dat is hier aan de VUB begonnen met mensen zoals Luc Steels, maar wij hebben niet de leiding kunnen nemen. Wie te klein denkt, wordt opgegeten door de rest.”
Ik voel dat u wel zin hebt in de politiek.“Van het idee om het in mijn eentje te doen, ben ik afgestapt. Maar zeg nooit nooit.”
Over politiek gesproken: dat Vlaams Belanger Dries Van Langenhove niet mag deelnemen aan debatten die worden georganiseerd door studenten aan de UGent, vindt u geen goede zaak, liet u op sociale media weten.
“Een universiteit moet een open forum zijn. Als je iemand zoals Van Langenhove uitsluit uit angst voor zijn discours, dan is dat een zwaktebod.”
Het is uit angst voor ordeverstoring, luidt het.
“Dat lijkt mij een drogreden. Men is bang voor zijn discours. Maar dat discours bestaat nu eenmaal. En als je het niet openlijk kunt bestrijden, gaat het ondergronds en dan is het nog gevaarlijker. Vergeet ook niet: de studenten die met Van Langenhove zouden debatteren aan de UGent zijn de politici van morgen. Als je hun niet de praktijkervaring geeft van zo’n debat vandaag, komen ze later ook niet beslagen ten ijs.”
